Birleşmiş Milletler’in (BM) kurucu belgesi olan BM Şartında belirtilen BM’nin insan haklarının ve barışın korunması için birçok mekanizma mevcuttur. Bunlardan birisi de BM İnsan Hakları Sözleşme Mekanizmalarıdır. Peki, Sözleşme Mekanizmaları nedir? Ne kadar önemlidir? İnsan hakları izleme çalışması yapan sivil toplum örgütleri (STÖ’ler) bunları nasıl kullanabilir?

BM Sözleşme Mekanizmaları ile ilgili ayrıntılı bilgiyi #BirazDahaAçarMısınız? kampanyasında sizler için derledik.

Nedir?

İnsan Hakları Sözleşme Mekanizmaları, temel uluslararası insan hakları anlaşmalarının uygulanmasını izleyen bağımsız uzmanlardan oluşan komitelerdir. Bir anlaşmaya taraf olan her Devletin, ülke sınırları içindeki herkesin anlaşmada belirtilen haklardan yararlanabilmesini sağlama yükümlülüğü vardır. Komiteler, bu yükümlülüklerin yerine getirilip getirilmediğini izler, hükümetlere yükümlülüklerini daha iyi yerine getirebilmeleri için yol gösterir.

BM’nin on (10) sözleşme komitesi vardır ve belli aralıklarla İsviçre’nin Cenevre kentinde toplanırlar.

Önemi

Sözleşmeler birer uluslararası hukuk aracıdır. Bir sözleşme, o sözleşmeye taraf olan Devletlere bağlayıcı yasal yükümlülükler getirir. Devletler sözleşmelere taraf olarak bunların bağlayıcılığını kabul eder. Böylelikle taraf devletler sözleşmenin hükümlerine uymaya ve hükümleri uygulamaya uluslararası hukuk altında yükümlü olur. Bu da taraf devletin iç hukukunun sözleşme hükümlerine uyumlu olması ve bu hükümlerle hiçbir şekilde çelişemeyeceği anlamına gelir. Bu nedenlerle Sözleşme Mekanizmaları küresel insan hakları izleme ve koruma sistemleri içinde hayati bir öneme sahiptir.

STÖ’ler nasıl kullanabilir?

Raporlama: STÖler, insan hakları sözleşmelerinin ilgili devletler tarafından uygulanmasına ilişkin olarak Sözleşme Mekanizmalarına gölge raporlar sunabilirler. Bu raporlar, komitelerin ülkedeki durumu daha iyi anlaması ve duruma ilişkin yol göstermesine yardım eder.

Oturumlara katılım: STÖ’ler komitelerin oturumlarına gözlemci olarak katılabilir. Bu, ülkede sözleşmenin uygulanmasıyla ilgili sorunları gündeme getirmelerine olanak tanır.

Takip: STÖ’ler komiteler tarafından ilgili devletlere yapılan tavsiyeleri takip edebilir ve bunların uygulanması konusunda devletlere sorumluluğunu hatırlatabilir .

Savunuculuk: STÖ’ler komitelerin sonuç gözlemlerini ve tavsiyelerini ulusal, bölgesel ve uluslararası düzeylerde insan hakları savunuculuğu yapmak için kullanabilir.

Bireysel başvuru: STÖ’ler komitelerin iletişim usullerini (bireysel başvuru), hükümetleri uluslararası hukuk kapsamındaki yükümlülükleri konusunda sorumlu tutmaları için kullanabilir.

Kapasite geliştirme: STÖ’ler komitelerin rehberlik ve tavsiyelerini insan haklarını savunma ve hükümetleri sorumlu tutma yolunda kendi kapasitelerini güçlendirmek amacıyla kullanabilirler.

BM İnsan Hakları Sözleşme Mekanizmaları ile ilgili daha fazla bilgiye nereden ulaşılabilir?

Etkiniz ve ISHR tarafından güncellenen BM Sözleşme Mekanizmaları Rehberi’ne İHOP ve Etkiniz tarafından kurulmuş olan İnsan Hakları İzleme Kaynak Merkezi’nden ulaşabilirsiniz: https://insanhaklariizleme.org/vt/mfhandler.php?file=%28TR%29Treaty%20Bodies%20Guide%2823.12.2022%29.pdf&table=yayin&field=dosya&pageType=view&key1=2504

Sözleşme Mekanizmaları ile ilgili diğer belgelere İnsan Hakları İzleme Kaynak Merkezi’nden ulaşabilirsiniz: https://insanhaklariizleme.org/vt/yayin_list.php?f=(altkategori~equals~S%C3%B6zle%C5%9Fme%20Organlar%C4%B1)

Etkiniz webinar: BM Çocuk Hakları Komitesi İzleme Mekanizması

Etkiniz webinar: STÖ’ler ve BM Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Komitesi

Etkiniz webinar: CEDAW’a Raporlama İpuçları ve İzleme Olanakları

Etkiniz webinar: BM İnsan Hakları Komitesi ve İzleme Olanakları