İnsan Hakları Komitesi (UN HRC), Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme’nin (ICCPR) Taraf Devletler tarafından uygulanmasını izlemekle görevli bağımsız uzmanlardan oluşan bir Birleşmiş Milletler organıdır.
BM İnsan Hakları Komitesi ile ilgili ayrıntılı bilgiyi #BirazDahaAçarMısınız? kampanyasında sizler için derledik.
Nedir?
İnsan Hakları Komitesi (UN HRC), Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme’nin (ICCPR) Taraf Devletler tarafından uygulanmasını izlemekle görevli bağımsız uzmanlardan oluşan bir Birleşmiş Milletler organıdır. ICCPR Ek Birinci İhtiyari Protokol (ICCPR-İP1) uyarınca şikayet kabul etmeye yetkilidir. UN HRC 1976 yılında kurulmuştur ve 18 üyesi yılda üç defa, her biri dört haftaya kadar sürebilecek biçimde toplanmaktadır. Komite oturumlarını Cenevre’de gerçekleştirmektedir.
İşlevi
Devlet Raporlarının İncelenmesi: Komite, Taraf Devletler tarafından sunulan periyodik raporları inceleyerek ICCPR hükümlerinin uygulanmasında kaydedilen ilerlemeyi ve karşılaşılan zorlukları vurgular.
Bireysel Şikayetler: Birinci İhtiyari Protokol aracılığıyla bireyler, iç hukuk yollarının tüketilmiş olması kaydıyla, ICCPR ‘de yer alan haklarının ihlal edildiği iddiasıyla şikâyette bulunabilirler.
Genel Yorumlar: Komite, ICCPR hükümlerinin yetkili yorumlarını yayınlayarak Devletlere ve paydaşlara ayrıntılı rehberlik sunar.
Takip Mekanizması: Komite, tavsiye ve kararlarının Devletler tarafından uygulanıp uygulanmadığını izler.
ICCPR’de Kapsanan Haklar:
ICCPR, bunlarla sınırlı olmamak üzere aşağıdakiler dahil çok çeşitli medeni ve siyasi hakları korur:
Fiziksel ve Ruhsal Bütünlük Hakkı:
- Yaşam hakkı (Madde 6).
- İşkence, zalimane, insanlık dışı veya aşağılayıcı muamele veya ceza yasağı (Madde 7).
- Kölelik, kulluk ve zorla çalıştırma yasağı (Madde 8).
Özgürlük ve Güvenlikle İlgili Haklar:
- Kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı (Madde 9).
- Keyfi tutuklama veya gözaltı yasağı (Madde 9).
- Özgürlüğünden yoksun bırakılan kişilere insani muamele hakkı (Madde 10).
Usule İlişkin Haklar:
- Adil yargılanma hakkı (Madde 14).
- Geriye dönük ceza yasalarının yasaklanması (Madde 15).
- Kanun önünde kişi olarak tanınma hakkı (Madde 16).
Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü:
- Düşünce, vicdan ve din özgürlüğü (Madde 18).
İfade ve Toplanma Özgürlüğü:
- Düşünce ve ifade özgürlüğü (Madde 19).
- Savaş propagandası ve ayrımcılık veya şiddete teşvik yasağı (Madde 20).
- Barışçıl toplanma hakkı (Madde 21).
- Örgütlenme özgürlüğü (Madde 22).
Siyasi Haklar:
- Kamu işlerine ve seçimlere katılma hakkı (Madde 25).
Eşitlik ve Ayrımcılık Yasağı:
- Hukukun eşit koruması (Madde 26).
- Azınlık haklarının korunması (Madde 27).
STÖ’ler nasıl kullanabilir?
STÖ’ler İnsan Hakları Komitesi’nin etkinliğinin artırılmasında hayati bir rol oynamaktadır. STÖ’lerin etkili savunuculuk için Komite’nin mekanizmalarına nasıl dahil olabilecekleri ve bunları nasıl kullanabileceklerine örnekler aşağıda özetlenmiştir:
1. Alternatif Raporların (Gölge Raporlar) Sunulması:
STÖ’ler Komite’ye bir Devletin ICCPR’ye uyumu hakkında, genellikle gölge raporlar şeklinde, güvenilir ve bağımsız bilgiler sağlayabilir. Bu sunumlar aşağıdakilerin olmasına yardımcı olur:
- Devletin resmi raporundaki boşlukları vurgulamak,
- Belirli ihlallere veya ihmal edilen alanlara dikkat çekmek,
- Komite’nin dikkate alması için hedefe yönelik tavsiyeler önermek.
2. Devlet İncelemeleri Sırasında Katılım:
STÖ’ler şunları yapabilir:
- Komite oturumlarına katılabilir (yüz yüze veya çevrimiçi).
- Ek bağlam ve kanıt sağlamak için incelemeden önce Komite üyeleri için brifingler düzenleyebilir.
- Yaşanmış deneyimleri vurgulamak için tanıklıkları veya vaka çalışmalarını paylaşabilir.
3. Bireysel (Şikâyet) İletişimin Desteklenmesi:
STÖ’ler mağdurların Birinci İhtiyari Protokol kapsamında şikayette bulunmalarına şu yollarla yardımcı olabilir:
- Hukuki yardım veya rehberlik sağlayarak.
- Kabul edilebilirlik kriterlerini karşılamak için ihlalleri etkili bir şekilde belgelemek.
- Devletin uymasını sağlamak için Komite’nin kararlarını takip etmek.
4. Sonuç Gözlemlerinden Yararlanma:
İHK, bir Devletin raporunu inceledikten sonra tavsiyeler içeren Sonuç Gözlemleri yayınlar. STÖ’ler şunları yapabilir:
- Bu tavsiyeleri yerel savunuculuk ve politika değişikliği çabalarını güçlendirmek için kullanabilir.
- Sivil toplum ve medya dahil olmak üzere paydaşlar arasında farkındalığı artırmak için bulguları duyurabilir.
- Uygulamayı izlemek için ulusal insan hakları kurumları (TIHEK ve KDK) ile ve mecliste ilgili komiteler ve milletvekilleri ile işbirliği yapabilir.
5. Genel Yorumların Tanıtılması:
STÖ’ler Komite’nin Genel Yorumlarını aşağıdaki amaçlarla yaygınlaştırabilir:
- Paydaşları belirli MSHUS hükümleri hakkında eğitmek,
- Komite’nin yorumlarıyla uyumlu yasama, politika veya yargı değişiklikleri için baskı yapmak
6. Takip Prosedürlerinden Yararlanma:
STÖ’ler şunları yapabilir:
- Komite’ye, tavsiyelerin uygulanmasında Devlet’in kaydettiği ilerlemeyi (veya eksikliğini) detaylandıran takip raporları sunmak,
- Devletler üzerinde uyum baskısını sürdürmek için Komite ile işbirliği yapmak
UN HRC ile Etkili STÖ Katılımı için İpuçları:
Stratejik Olun: Öncelikli konuları belirleyin, raporları ve başvuruları Komite’nin odak alanlarıyla uyumlu hale getirin.
Kanıt Sağlayın: İddiaları kanıtlamak için veri, vaka çalışmaları ve tanıklıklar kullanın.
Zamanında Hareket Edin: Sunumları Komite’nin raporlama ve inceleme programlarıyla uyumlu hale getirin.
İşbirliği yapın: Daha geniş bir etki için ortak raporlar sunmak üzere diğer STÖ’lerle birlikte çalışın.
Takip Edin: Komite’nin tavsiyelerinin Devlet tarafından uygulanmasını izleyin ve raporlayın.
STÖ’ler UN HRC’yi Neden Kullanmalıdır?
İnsan Hakları Komitesi’nin bulguları ve tavsiyeleri önemli bir ağırlık taşır ve şunları yapabilir;
- Ulusal ve uluslararası savunuculuk için yetkili bir temel sağlar.
- Yasama ve politika değişiklikleri için çağrıları güçlendirir.
- Medeni ve siyasi hak ihlalleri için hesap verebilirliği artırır.
STÖ’ler HRC ile etkin bir şekilde ilişki kurarak savunuculuk çabalarını güçlendirebilir, Devletleri sorumlu tutabilir ve anlamlı insan hakları iyileştirmelerine katkıda bulunabilirler.
UN HRC ile ilgili daha fazla bilgiye nereden ulaşılabilir?
Daha fazla bilgi için BM Sözleşme Mekanizmaları Rehberi
#BirazDahaAçarMısınız? kampanya serisinin diğer içeriklerini incelemek için tıklayın: https://etkiniz.eu/blog/biraz-daha-acar-misiniz/