Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesi’nin 23-24 Ekim 2024’teki toplantısında Türkiye’nin medeni ve siyasi haklar karnesi tartışıldı. Ulusal ve uluslararası sivil toplum örgütleri Komite’ye toplam 70 gölge rapor sundu; bu raporların 11’i Etkiniz desteğiyle hazırlandı.
Komite’ye iletilen 70 gölge raporda, Türkiye’nin 2003 yılında onayladığı Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme (ICCPR) kapsamındaki yükümlülükleriyle ilgili yorumlar yer aldı. Bu raporlardan 11’i Etkiniz’in sunduğu uzman ve hareketlilik destekleriyle geliştirildi. Komite’nin 2011 yılında başlayan ilk raporlama döngüsünde Türkiye’den 11 gölge rapor sunulmuştu. 2021 yılında başlayan ve şu an devam eden 2. döngü için 70 rapor sunuldu. Bu keskin artış Türkiye’de insan hakları izleme çalışmalarının geldiği aşamayı öne çıkarıyor.
Raporlama sürecinde öne çıkanlar
Geçtiğimiz dönemlerden farklı olarak 11 raporun 3’ü sivil toplum örgütlerinin (STÖ) oluşturduğu koalisyonlar tarafından hazırlandı. Koalisyon olarak iletilen raporların uluslararası insan hakları mekanizmaları açısından daha etkili ve kapsamlı sonuçlar doğurduğu tüm uzmanlar tarafından kabul ediliyor. Etkiniz’in teşvikiyle farklı hak alanlarında oluşturulan koalisyonların Komite’nin sonuç gözlemlerinde özellikle etkili olduğu gözlemlendi.
İnsan Hakları Ortak Platformu (İHOP) ve Etkiniz’in bir süredir yürüttüğü faaliyetlerle çevre ve insan hakları ilişkisinin kurulmasına yönelik adımlar atılmıştı. Yürütülen diyalog toplantıları etkisini gösterdi ve 10 örgütten oluşan bir koalisyon Komite’ye çevre hakları alanında gölge raporunu sundu. Bu rapor, çevre hakları alanında Türkiye’den sunulan ilk rapor olma özelliğini taşıyor.
Bunun yanında ifade özgürlüğü, hukukun üstünlüğü, ayrımcılık gibi kesişen insan hakları alanlarında ortaklaşan 12 örgüt de raporlama sürecinde bir koalisyon oluşturdu.
Türkiye’nin 3 önemli LGBTI+ hakları örgütünden oluşan bir koalisyon da Komite’ye rapor sunanlar arasındaydı.
Etkiniz ayrıca, Komite’nin STÖ koordinasyonunu yapan Genevre merkezli CCPR Merkezi ile ortaklık yaptı. Süreçte Etkiniz ve CCPR Merkezi insan hakları izleme uzmanları STÖ’leri bilgilendirdi ve destekledi. CCPR Merkezi ortaklığında bir yüz yüze eğitim ve dört webinar yapıldı.
Komite ile iletişim sürecini, hak alanlarındaki güncel durumu ve bundan sonrasını ayrıntısıyla dinlemek için gölge rapor sunan koalisyonlara mikrofon uzattık.
Video röportajlar için tıklayın!
Yapıcı diyaloğa katkı sunanlar
BM nezdinde Türkiye Devleti ve sivil toplum arasındaki yapıcı diyaloğu geliştirmeye yönelik Etkiniz’in doğrudan ya da dolaylı desteğiyle katkı sunan 26 STÖ bulunuyor. Sunulan raporlarda öne çıkan noktalar aşağıdaki gibi özetlenebilir:
- Anayasal ve Yasal Çerçeve: Kuvvetler ayrılığı ve yargı bağımsızlığa ilişkin endişeler, ICCPR hükümlerine ilişkin farkındalığın artırılması;
- Ayrımcılık: LGBTQ’lara, etnik azınlıklara ve engellilere karşı sistematik ayrımcılık ve nefret suçları;
- İfade ve Toplanma Özgürlüğü: Terörle mücadele yasaları kapsamındaki kısıtlamalar ve kovuşturmalar, web sitelerinin engellenmesi ve medya kuruluşlarına yönelik baskılar, hakaretin tutuklama nedeni olması;
- Yargı ve Adil Yargılama: Yürütmenin yargı üzerindeki kontrolü, hakimlerin toplu olarak görevden alınması ve terörle ilgili davalarda adil yargılama yapılmamasına ilişkin endişeler;
- Ekoloji ve insan hakları: Türkiye’nin iklim anlaşmalarına imza atması, ekoloji aktivistlerine yönelik baskıcı politikaların sonlandırılması, maden sektöründe çevresel etki değerlendirme süreçlerinin bağımsızlığının sağlanması
- İnsan Hakları Savunucuları: Aktivistlere ve muhaliflere yönelik taciz ve gözdağı;
- Kadına Karşı Şiddet: Erkek cinayetleri ve aile içi şiddet
- Olağanüstü Hal Tedbirleri: 2016-2018 olağanüstü hal döneminde orantısız kısıtlamalar ve insan hakları ihlalleri;
- Diğer Konular: Zorla kaybetmeler, cezaevi koşulları, insan ticareti, inanç özgürlüğü, vicdani ret hakkı ve göçmenlere yönelik muamele
Komiteye sunulan raporların tamamına buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz.
Komiteye dair belgelere buraya tıklayarak İnsan Hakları Kaynak Merkezi’nden ulaşabilirsiniz.
Raporlama sürecine katkı sunan STÖ’lere sorduk:
Gölge raporunuzun hangi başlıklarda İnsan Hakları Komitesinin sonuç gözlemlerine katkı sunduğunu düşünüyorsunuz? Önümüzdeki üç yıllık süreçte Türkiye’nin bu konularda ne gibi adımlar atması gerekiyor?
Yanıtlar için tıklayın!
Türkiye’nin bugüne kadar Komite ile teması
Türkiye’nin ilk raporlama döngüsü 2011 yılında başlamış, Komite’ye 11 gölge rapor sunulmuştu. 2012 yılında yayınlanan sonuç gözlemlerinde yargı bağımsızlığı, Türkiye İnsan Hakları Kurumu’nun (TİHEK) işlevselliği, toplumsal cinsiyet / etnik kimlik temelli ayrımcılık ve LGBTİ+’lara yönelik hak ihlalleri gibi konularda tavsiyeler paylaşılmıştı. Türkiye’nin 2021 yılında başlayan 2 raporlama döngüsündeyse Komite’ye 70 gölge rapor sunuldu.
Komite, 8 Kasım 2024 tarihinde yayınladığı sonuç gözlemlerinde, özellikle yargı bağımsızlığı, ‘terörle mücadele’ mevzuatı ve örgütlenme özgürlüğü başlıklarında tavsiyelerde bulundu.
Bianet’ten Ayça Söylemez, BM İnsan Hakları Komitesi 2024 Türkiye oturumunu ve Türkiye’den hak örgütlerinin gölge rapor sunma süreçlerini Etkiniz desteğiyle izledi. Süreçle ilgili detaylara buraya tıklayarak bianet’in haber derlemesinden ulaşabilirsiniz. Bunun yanında BM her sözleşme organında olduğu gibi BM İnsan Hakları Komitesi’nde tarafların katıldığı oturumu canlı olarak yayınladı.
Oturumun kayıtlarını aşağıdaki linklere tıklayarak izleyebilirsiniz*:
*Oturumları Türkçe dilinde izlemek için video ayarlarında bulunan Audio bölümünden Arapça seçeneğini işaretlemeniz gerekmektedir.
Komite’de Türkiye’nin insan hakları geleceği
Komite sonuç gözlemlerini paylaştığı değerlendirme toplantısında Türkiye Devleti’nden, 8 Kasım 2027 tarihine kadar aşağıdaki üst başlıklarda bilgi vermesini talep etti:
- Yargının bağımsızlığı
- Terörle mücadele usullerinde adil yargılanma hakkı
- Örgütlenme özgürlüğü
Türkiye’nin bu üst başlıklardaki tavsiyelerle ilgili uygulamalarını paylaşacağı yanıtından sonra Komite kendi yorumlarını paylaşacak. Aynı zamanda STÖ’lerden devletin sunduğu raporla ilgili önerilerini toplayacak. Bu şekilde Türkiye’nin 2. raporlama döngüsü son bulmuş olacak.
BM İnsan Hakları Komitesi nedir, işlevleri nelerdir?
Komite ile ilgili ayrıntılı bilgi edinmek ve STÖ’’lerin Komite’nin işlevlerinden nasıl yararlanabileceğini anlamak için #Birazdahaaçarmısınız kampanyası kapsamında hazırladığımız içeriğe buraya tıklayarak göz atabilirsiniz.
Biraz daha açar mısınız? kampanyası, başlıca uluslararası insan hakları izleme mekanizmalarının neler olduğunu ve bu mekanizmalarının işlevlerini özet şekilde size sunuyor. Kampanya kapsamındaki diğer içerikleri buraya tıklayarak inceleyebilirsiniz.