Birleşmiş Milletler’in (BM) kurucu belgesi olan BM Şartında belirtildiği gibi BM’nin insan haklarının ve barışın korunması için birçok mekanizması mevcuttur. Bunlardan birisi de BM İnsan Hakları Konseyi (HRC) şemsiyesi altındaki BM Özel Prosedürler sistemidir. Peki, bu Özel Prosedürler nedir? Ne kadar önemlidir? İnsan hakları izleme çalışması yapan sivil toplum örgütleri (STÖ’ler) bunları nasıl kullanabilir? 

BM İnsan Hakları Konseyi Özel Prosedürleri ile ilgili ayrıntılı bilgiyi BirazDahaAçarMısınız? kampanyasında sizler için derledik. 

Nedir?

Özel Prosedürler’, dünyada insan haklarıyla ilgili herhangi bir durumu araştırmak ve bu konuda bildirimde bulunmak üzere BM İnsan Hakları Konseyi tarafından görevlendirilen bir grup insan hakları uzmanı için kullanılan bir terimdir. Bu uzmanlar aynı zamanda söz konusu hakların yaşama geçirilmesine yönelik tavsiyelerde de bulunmaktadır. Özel Raportör, Bağımsız Uzman ya da Çalışma Grupları olarak adlandırılabilirler. Özel Prosedürlerin görevli oldukları insan hakkı ile ilgili dört temel görevleri vardır:

1. BM üye ülkeleri ile iletişim yoluyla uzman bilgi ve deneyimlerini paylaşma,
2. Ülke ziyaretleri ile uzman bilgi ve deneyimlerini paylaşma,
3. BM İnsan Hakları Konseyi’ne ve BM Genel Kurulu’na tematik ya da normatif konularda araştırmak yapıp hakların içeriğine, nasıl uygulanması gerektiğine dair raporu sunma,    
4. Kamusal ve eğitimsel bilgilendirme yapma, yasal standartların oluşturulması için çalışma

Önemi

BM Özel Prosedürleri uluslararası insan hukukunu geliştirir ve yerelde uygulamaları iyileştirmek için gerekli yönlendirici bilgileri hem sivil topluma hem de BM üye devletlerine güncel  bilimsel bilgiyle sunarlar. Bu nedenle, hukuken ihmal edilmiş konulara dikkat çekerler, devletlerin hakları yerelde nasıl uygulayacaklarını iyi anlamadıkları konularda dünyanın dört bir yanından tecrübeleri ve görüşleri içeren araştırma raporları ile insan haklarını geliştirirler. Bunların yanında mağdurların acil çağrılarına yanıt vererek mücadelelerinde yalnız olmadıklarını gösterirler, BM’nin yetkin uzmanları olarak uygulamalarda ve politikalarda değişiklik çağrısında bulunabilirler, ulusal ve yerel insan hakları ihlallerinin uluslararası görünürlüğünü arttırırlar. Bu nedenlerle küresel insan hakları izleme ve koruma sistemleri içinde büyük bir öneme sahiptirler.

STÖ’ler nasıl kullanabilir?

BM ve üye devletleri tarafından kabul edilmiş Özel Prosedürlerin (uzmanların) açıklamaları ya da doğrudan hükümetlere acil müdahale mektupları bu konularda STÖ’lerin sağladığı bilgilerin meşruiyetini ve tanınırlığını güçlendirerek hükümetlerin uygulamalarının ya da politikalarının değişimine katkı verir, ulusal ve yerel savunuculuk çalışmalarına uluslararası destek sağlar.

Yasa ve/veya politika yapım çalışmalarında STÖ’lerin çağrısı ile BM Özel Prosedürler BM üye devletlerine uzman tavsiyesinde ya da insan hakları hukuku açısından teknik destek bulunarak devletlerin insan hakları yükümlülüklerini yerine getirmelerine yardımcı olabilir.  

İnsan hakları ihlallerinden etkilenmekte olan ya da hâlihazırda mağdur olmuş kişilerin, ulusal ve yerel grupların acil müdahale başvuruları sonucu ihtiyaç duydukları desteği sağlayabilir.

Özel Prosedürler ile ilgili daha fazla bilgiye nereden ulaşılabilir?

Özel Prosedürlerdeki uzmanlarca hazırlanan Türkçe metinlere İHOP ve Etkiniz tarafından kurulmuş olan İnsan Hakları İzleme Kaynak Merkezi’nden ulaşabilirsiniz: https://insanhaklariizleme.org/vt/yayin_list.php?qs=%C3%B6zel%20raport%C3%B6r&f=all

BM Özel Prosedürleri için Pratik Rehber: https://insanhaklariizleme.org/vt/mfhandler.php?file=BM%20ozel%20prosedurleri%20icin%20pratik%20rehber_TR.pdf&table=yayin&field=dosya&pageType=view&key1=2469

Etkiniz webinar: Birleşmiş Milletler Özel Prosedürleri ve Raportörlerinden Nasıl Yararlanırız?

Etkiniz Uluslararası Mekanizmalar Webinar Serisi’nin 9. buluşmasında insan hakları ve çevre temasıyla BM Özel Raportörü’ne raporlama olanakları: